بزرگ زنان صدر اسلام

بسم الله الرحمن الرحییم

مقدمه‌

       زن در جوامع اولیّه‌

      زن در جوامع اوّلیه انسانى منزلتى نداشت و با او مانند بردگان رفتار مى شد. زن از نظر آنان، حیوانى بود که مى توانست روزانه ساعات زیادى به انجام کارهاى دشوار بپردازد. زن همانند غلام و کنیز، خرید و فروش مى شد و هنگام وفات شوهر، در ردیف دیگر اموال او به ارث گرفته مى شد. در بعضى از مناطق، زن را خفه مى کردند و همراه شوهر در گور مى گذاشتند و یا از او مى خواستند که خود را بکشد تا در حیات آن جهان به خدمت شوهر درآید. مرد خانواده حق داشت با زن و فرزند خود، هر طور که مى‌خواهد رفتار کند؛ آنان را بفروشد یا کرایه دهد؛ حتّى در دوره مادر سالارى نیز زن، مطیع و فرمانبُردار مرد بود. «1» باگذشت زمان، گرچه آداب و رسوم تفاوت کرد، ولى منزلت زن به همان پستى باقى بود، حتى در کشور متمدّنى مثل ایران قبل از اسلام، در دوره هاى مختلف، زن داراى قدر و مرتبه‌اى نبوده است. البته ناگفته نماند که در طول زمان، موارد استثنایى نیز به چشم مى خورد. به طور مثال در بعضى کشورها، در دوره اى خاص زنى به حکومت رسیده است ولى در همان زمان، غالب زنان آن جامعه گرفتار همین وضع فلاکت بار بوده‌اند.
«ژوستن» مورّخ سده دوّم میلادى مى نویسد:
     به دنبال حکومت امپراتورى هخامنشى وتسلّط اشکانیان، زنان وضع بهترى از گذشته نداشتند. با آغاز استیلاى ساسانیان، زنان بازیچه لهو ولعب و محفل گرم کن بزرگان و گردانندگان حکومتى شدند و تعدّد زوجات وتشکیل حرمسرا معمول گردید و حقّ مالکیت و حقوق اقتصادى به زنان داده نمى‌شد. «1» در امپراتورى ساسانى، زن بنابر قوانین جارى، داراى شخصیّت حقوقى نبود و به جاى آن‌که جُزو اشخاص به حساب آید، در ردیف اشیا قرار داشت. «2» در این دوره تعدّد زوجات، جارى و معمول بود و محدود به حدى و شرطى ازقبیل عدالت وتساوى حقوق زنان نبود.
«کریستن سن» مى‌گوید:
      یکى از زنان، «سوگلى» بود و بقیّه، عنوان «چاکرزن» داشتند ... شوهر، بر اموال زن ولایت داشت و زن، بدون اذن شوهر، حق تصرف در اموالش رانداشت.
زنى که شوهر خود را از دست مى داد، و فرزند پسرى از شوهرش نداشت، بایستى با نزدیک ترین مرد بى زن خانواده، ازدواج کند. «3» ازدواج با محارم، سنّتى رایج بود. بنا به گفته «یعقوبى» ایرانیان با مادران، خواهران و دختران خود ازدواج مى کردند و این کار را نوعى صله رحم و عبادت مى‌دانستند. «1» زن در جامعه عرب جاهلى‌ زن در جامعه عرب جاهلى مانند دیگر جوامع، ازمنزلتى برخوردار نبود. غالباً از بیم قحطى، ترس از آلودگى و یا اسیر شدن در جنگ‌ها، دختران خود را روز اول تولد، زنده به گور مى‌کردند. «2» زن، از هرگونه حقوق اجتماعى و فردى حتى از حق ارث، محروم بود.
مردان عرب، زن را در ردیف حیوانات و اشیا قرار داده و آنان را جزیى از دارایى زندگى خود محسوب مى‌کردند. نظام ازدواج بدون هیچ اساسى دستخوش میل و اراده مردان بود و حد و مرزى براى تعداد همسران، قائل نبودند. به خاطر شانه خالى کردن از پرداخت مهریه، زنان را اذیّت مى کردند و چنانچه زنى خلافى انجام مى داد، مهر او از بین مى رفت.
    ازدواج با مادر، در صورت طلاق، یا مرگ پدر، اشکالى نداشت. یکى از ازدواج‌هاى مشهور «نکاح شغار» بود. در این نکاح، ولىِّ دختر، او را به ازدواج کسى در مى آورد و مهر او را نکاح زنى که تحت ولایت فرد مقابل بود براى خود- قرار مى داد؛ به قسمى که هر یک از زنها، صداق دیگرى بود مانند عوض کردن حیوانى با حیوان دیگر. «3» زن در اسلام‌ اسلام که آخرین دین آسمانى است، مقام و موقعیت انسانى زن را به او برگردانید و زمینه رشد و تعالى او را فراهم کرد. قرآن زن و مرد را بطور یکسان مورد خطاب قرار داده، خود را چنین معرفى مى کند: این کتابى است که هیچ شک و شبهه‌اى در آن نیست و هدایت است براى با تقوایان. «1» با تقوایان، زنان و مردانى هستند که با گوش جان سپردن به قرآن و عمل به احکام آن، به رستگارى مى‌رسند.
آیات شریفه زیر تصریح مى‌کند که زن و مرد از نظر کرامت و حرمت یکسانند.
«وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَکَرٍ اوْ انْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَاولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ» «2» هر کس، چه مرد و چه زن، از اعمال صالح انجام دهد و ایمان داشته باشد به بهشت داخل مى‌شود.
«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ اوْ انْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیوةً طَیِّبَةً» «3» هر کس، چه زن و چه مرد، عمل صالح انجام دهد در حالى که ایمان داشته باشد، او را به حیات پاکیزه زنده گردانیم.
«انّى‌ لا اضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ اوْ انْثى‌» «4» من اجر هیچ یک از عمل کنندگان شما را، زن یا مرد، ضایع نمى‌کنم.
منبع: بزرگ زنان صدر اسلام
نویسنده: احمد حیدری