آسیب شناخت حدیث

بسم الله الرحمن الرحیم

درس یکم : مباحث مقدماتی ؛ اهداف درس:

    آگاهی از امکان آسیب‌پذیری حدیث و پژوهش‌های حدیثی؛ شناخت گونه‌ها و دسته‌بندی‌های متعدد آسیب‌های حدیثی.

پرسش‌های نخستین

   چه بسا با شنیدن نام این پژوهه، چنین پرسشی در ذهن پدید آید که آیا ممکن است حدیث، آسیب ببیند و پیشامدها و رویدادها به آن زیان برسانند؟ یا حدیث، بدون آسیب می‌ماند و تنها پژوهش‌های حدیثی هستند که آسیب می‌پذیرند؟ اگر بپذیریم که آسیب‌پذیری حدیث، ممکن است و در طول تاریخِ حدیث نیز به وقوع پیوسته، آن گاه پرسش‌های دیگری رخ می‌نماید: زمینه آسیب‌پذیری حدیث، چه بوده است؟ این آسیب‌ها چرا و چگونه شکل گرفتند و در چه گستره و عرصه‌هایی ممکن است پدید آیند؟ آیا این آسیب‌ها عمومی‌اند یا در محدوده‌ای خاص به وجود می‌آیند؟ آیا می‌توان این آسیب‌ها را شناخت؟ اگر به وجود آنها پی بردیم، راه پیشگیری و علاج آنها چیست؟ پاسخ این پرسش‌ها به همراه ارائه نمونه، حلقه‌های بحث این پژوهه‌اند.

مفهوم و اهمیت آسیب‌شناسی

   آسیب به معنای گزند و صدمه، در بسیاری از موارد، دامنگیر چیزهای با ارزش می‌شود و بهره‌مندی از آن را دشوار یا ناشدنی می‌کند و از این رو، نیاز به شناسایی، پیشگیری و درمان آسیب‌ها داریم. حدیث نیز گوهری ارزشمند است و دومین منبع اصلی آموزه‌های دین است. این ثقل کبیر در کنار ثقل اکبر ـ قرآن ـ وزنه‌ای سنگین برای نگاهداری و ماندگاری حیات حقیقی مسلمانان به شمار می‌آید. جایگاه حدیث و برکات آشکار آن در همه عرصه‌های زندگی دنیوی و اخروی، همه پیروان معصومان را به مطالعه، بهره‌برداری و ـ پیش‌تر از همه اینها ـ به حفظ و نگاهداری آن فرا ‌خوانده و می‌خواند؛ اما این یادگار ماندگار، مانند هر گوهر گران‌بهای دیگری، از گزند غفلت و تساهل یا طمع‌ و دنیا‌پرستی، در امان نمانده است. کوتاهی‌های باورمندان از یک سو، و غرض‌ورزی‌های منکران از سوی دیگر، به این مرواریدِ پرورده جان معصومان، آسیب زده است. حدیث، همراه و همنوای ثقل اکبر است و ما را با آن مرتبط می‌کند، اما یکی از تفاوت‌های اصلیش با قرآن، آسیب‌پذیری حدیث در زمینه‌های متعدّد و مصونیت قرآن از آسیب‌های‌ مهمّی مانند تحریف است. اگر حدیث، در زندگی اثرگذار و بااهمیت نبود؛ اگر حدیث، مفسّر و مبین ثقل اکبر ـ که اساس زندگی بشر است ـ نبود؛ و اگر حدیث، مادر علوم اسلامی نبود،‌ هیچ گاه، شناخت آسیب‌های دامنگیر آن نیز ضروری نبود. برای بهره‌مندی از این دستاورد پربها است که ناگزیریم غبار تصحیف، بدفهمی و تعامل نادرست با حدیث را ذرّه ذرّه بزداییم تا به گوهر شفاف آن دست یابیم.

منبع: آسیب شناخت حدیث

نویسنده: عبدالهادی مسعودی